[zog]

11 janar, 1940

Kastori im i këndshëm

Sapo i bëra një mësim të shkurtër Mistler-it për letërsinë amerikane, thjesht për bisedë. E tani ai është këtu, pranë meje, po lexon Ditari-n e Stendhal-it, po qesh si në gjumë me atë prehje të brendshme e fqinjëruese me topitjen që e karakterizon. Bën goxha ngrohtë tek ne, por është dita e fundit. S’ka mbetur më asnjë thëngjill qymyri rretherrotull; nuk e di se ç’do bëjmë, aq më tepër që bën –12º a –13º përjashta. Gjithsesi, është diçka shumë zbavitëse për një kandidat universitar në ashpërsi. Veçse e ka një kleçkë, nuk do të shkruajë më. Së pari, një trup i mardhur s’para ka voli për ide, le pastaj që dora e ngrirë nuk do mund ta mbajë dot penën. Fundja, do të shohim se ç’do të dalë. Megjithatë, jam i prirur të shkruaj, paçka se nuk i zë besë aspak asaj ç’ka po bëj. Kur i flisja Mistler-it për Faulkner-in, më dukej vetja si Walkyrie i rënë me gjithë vëllimin satirik, që jam duke shkruar, e të gjitha historitë e tij me vrasje e gjak më dukeshin e vetmja letërsi serioze. Por, tek e mbramja, s’ka asgjë të keqe të provosh njëzet ditë. Pas njëzet ditëve ju do të gjykoni. Ja s’e ç’mendim më shkrepi. Do të ishte një vëllim i vogël me kritika letrare ku do të parashtroj ligjësitë e gjinive. Do të kishte, natyrisht, dialog diskutim për gjinitë e mandej, më në fund, historia, për ilustrim: 1º një përrallë zanash (për ta dalluar përrallën me zana alegori – Maeterlinck-u – nga përralla e njëmendët popullore me zana); 2º tregimi; 3º novela; 4º kapitulli i romanit. Paraqitje e gjinisë pastaj historia e rrëfyer. Po nis me justifikimin për të shkruar lapërdhi e me shpjegimin se ç’është një vepër letrare në përgjithësi, e gjithë kjo në trajtën e paradokseve hokatarë që kanë rrezik të të acarojnë nervat. Do ta shihni, do të gjykoni. Gjithsesi, duke shkruar këtë dialog, përftoj provën se kam me çfarë të bëj një dialog të shkëlqyer teatror. E kam idenë e këtij dialogu. Duhet vetëm të më vij ndonjë subjekt. Është vendosur në fund të Historitë e xha Jules-it. Megjithatë, thjesht nga përvoja, thomëni nëse jeni mosbesuese a nëse më jepni zemër. Është stil i hijshëm thjeshtak. Por është e mrekullueshme se sa e thjeshtë qenka të shkruash në stil të hijshëm e thjeshtak. Dhjetë herë më e thjeshtë se sa të shkruash në stil të ashpër e të koklavitur si te Mosha e arsyes. Tani e kuptoj përse unë jam i mundimshëm e të tjerët jo. Ngaqë për romanet e mi kam zgjedhur një stil që nuk është mbase as më i mirë e as më i keq se të tjerët, por që është thjesht më i vështirë. Kaq pra për zgjuarsinë. Afërmendsh, nuk po punoj më me ditarin, s’kam kohë. Megjithatë, më duhet t’i shtoj një a dy gjëra, do ta bëj nesër. Sado pak që të vazhdojë lufta, do të kthehen me pesëdhjetë vëllime e vetëm sa do të çlodhem për pjesën e mbetur të jetës.

Jeta këtu, qe vetëm një banjë e gjatë ngrohtësie, ndërprerë nga shpërthime të shkurtra zemërimi që e detyrojnë Pieter-in të thotë: “bashkëjetesa është e vështirë” dhe e përshkuar nga gjuhë të acarta të ftohti (sondazhe a, më mirë, kur shkojmë për të marrë supën) por jo të pakëndshme. Me besimin e Pieter-it u nisëm për udhë më këmbë për të shkuar te kafeneja e Stacionit të trenit, por qe mbyllur, e na u desh të ktheheshim mes të ftohtit që na përcëllonte veshët. Për t’ju treguar limontinë prej ndrikulle ku janë zhytur të gjithë këta njerëz, dijeni se kjo rrekje e dështuar përbëri ngjarjen e gjithë ditës. Secili na kishte parë që u nisëm e donte të dinte se ku po shkonim ose, nëse e dinte, bluante thashethemnajën e vet. Shkurt, për drekë hëngra bukë me çokollatë, për darkë po ashtu, sepse gatimi ishte shumë i keq. U bënë tri ditë që rroj me bukë e çokollatë, po nuk u ktheva i dobët si fill, nuk ka më Zot. Saktësoheni mirë: a është i hapur restoranti në darkë dhe po të kem uri, të hidhem një vrap deri atje. Por janë orët e mia më të mira të punës dhe, sipas përllogaritjeve, do të doja më mirë të qëndroja këtu.

Kaq pra, vogëlushi im ëmbëlak, kaq! Eh, sikur ta dinit se sa ma ka ënda t’ju shoh! E gjithë kjo kohë më shfaqet si epilog disi i zvargur para udhëtimit tim për në Paris. Madje, më ngatërrohet disi vagëllimthi Leja dhe Paqja, në pamundësi për të parë më larg se këto dhjetë ditë. Nuk ma do mendja se do të zgjasin pafundësisht vetëm ngaqë i përfytyroj unë, por më së shumti, sepse nuk e çoj ndërmend që jeta ime do të zgjasë pas tyre. Ato kanë sosur nga një cak përfundimtar e cazë tragjik që mund të qe më së miri po aq vdekja sa edhe kthimi në sektorin tim. Por sa të bukura e të pëlqyeshme që duken nga larg! Nëna ime duket urtake, si gjithë, gruaja e dashur; ajo duket e vendosur të më lërë të vishem me rrobat e mia të çelura. Gjithçka pra shkon mirë në këtë anë. E ju të tjerët, vogëlushi im, do t’ju shoh e do t’ju flas gjerë e gjatë e t’ju përkund krahun tuaj të vogël. Do të biem herët për të fjetur, meqë në orën njëmbëdhjetë, jemi të përzënë nga kudo, por do të çohemi si me komandë qysh në shtatë të mëngjesit e do të rendim gjithandej. Ju dua aq shumë.

Ju dua, vogëlushi im ëmbëlak, ju dua me gjithë zemër.

Bost-i është një kokoroç i vështirë e i nderueshëm.

***

E shtunë 13 janar, 1940

Fort i dashur vogëlush!

Sapo gjeta letrën tuaj të pardjeshme, me përshkrimin e rrëfenjave të xha Jules-it; unë nuk mund të kem asesi ndonjë mendim, vogëlushi im i ëmbël; kjo gjë më ngatërron cazë, ajo ideja e “gjinisë” e sidomos ideja për të ilustruar parashtrimet me ndonjë rrëfim – përkundrazi, ideja e eseve të shkurtra, krejt të lira, ku thoni çka keni për të thënë për njëmijë gjëra, më pëlqen shumë. Por, siç thoni, të punoni pra njëzet (?) ditë pa u shqetësuar për mua – e unë do ta shoh këtë kur të vini ju. Kaq vonë, de, do të vini? Kjo më mërzit shumë, së pari sepse mezi pres që t’ju takoj – le pastaj që kjo do të përkojë në të njëjtën kohë me Bost-in e do të bëhet lëmsh (për Bost-in, sepse për ju nuk do të ndryshojë asgjë) – nejse, do të shohim. Ejani njëherë, kjo ka rëndësi. Po mendoja se po të shkonit në Annency përpara Pashkëve, do të duhej të mos ia thoshit askujt, e sidomos jo Védrine-ës, që mund të vijmë t’ju takojmë, përndryshe ajo do të kërkonte gjysmën e pushimeve te Pashkëve – bëni kujdes. Ju e dini, ajo ishte plotësisht e dërrmuar që nuk kishte marrë letër gjatë dy ditëve. Për këtë, ia hidhte fajin postës, por kjo gjë i shkaktonte një zbrazëti të plotë. Natyrisht që të marrësh përsipër të qenit çifut nuk është se kërkon të drejta si çifut, është idiote ta mendosh – atëherë të marrësh përsipër situatën si Francez, do të qe shovinizëm – i drejtë është pikërisht shqyrtimi i dytë – nuk folëm aspak me Védrine-ën për këtë gjë.

Dje, pasi ju shkrova juve, takova Kos-ën. – Kishte qëndruar në shtrat një natë më parë, aq shumë e kishin sfilitur dhëmbët, e po atë ditë kishte qenë te Atelieja ku Dullin-i i kishte bërë sërish njëmijë të mira. Qemë në “Dôme” ku hëngra mish prej pule plakë, aspak i mirë, dhe qëndruam gjer nga ora 11-të – qe këndshëm. Folëm për lloj-lloj gjërash, Védrine-a u dend mirë, jemi ende në idil. Të martën, pa dyshim, do të shkoj në një provë të Richard-it III e të enjten është prova e përgjithshme. Eh, vogëlushi im, sa lakmues që ishit që shkonit në provat përfundimtare në kohën e Havre-it e të Laon-it! Toulouse-i nuk më ka thirrur ende tek kjo; po tregoj me mburrje dinjitetin tim. Do të shkoj me Kos-ën.

E përfundova në shtrat atë Gilles-in e neveritshëm – një valixhe bosh që pandeh se mbushet ditën kur qëllon me pushkë punëtorët e Spanjës, e ke parasysh; më duket se është marrëzi të shtrosh me aq pavetëdije të gjithë fëlliqësinë e fashizmit, së paku kur je fashist – lexoni, është paksa formuese; por edhe lebetitëse, ky shëlbim me anë të gjakut të të tjerëve – e di që ai edhe vdes aty, por kjo nuk ndryshon asgjë.

Fjeta – këtë mëngjes, lice e në dalje, Sorokine-a gjithë ngulm, sepse kishim humbur, më shumë për faj të saj se timin, në një takim tri minutësh dje në H. IV, si për të përcaktuar orën e takimit të sotëm – ajo kujtonte se unë nuk doja ta takoja më sot, por u zbut kur e pa që i kisha dërguar një gomë. Shkuam me metro në Quartier Latin dhe i dhashë para për të marrë një abonim leximi tek Monnier-i, sepse ia ka ënda aq shumë të lexojë. Shkova tek “Source”-i, ku punova. Erdhi Védrine-a dhe hëngrëm drekë bashkë në restorantin alzasian të bulevardit Saint- Michel, ku bleva një mijë ushqime për Bost-ën: ju duheshin edhe juve, më duket, nëse hani vetëm çokollatë. Doni që t’ju dërgoj nga këto, në vend që të shkoni në restorant? Kaluam nga Monnier-i të shihnim portretet tuaja, por nuk deshëm t’i shfaqnim vetëm për veten tonë. Ju bleva dy Romakët: në çast, duke darkuar tek “Coupole”-a, nga ku po ju shkruaj ende, fillova Vorge-i kundër Quinette-ës, që nuk është aq i mërzitshëm për shkak të anës policore të rrëfenjës. Do t’i kem lexuar shpejt e do i dërgoj, por ma do mendja se ju kanë mbetur ende për katër a pesë ditë. Ndërkaq, kemi qenë në fund të asaj bistroje ku shkonte boksieri, “La Sorbonne”-a, ku ca studentë luanin poker duke u kacafytur egërsisht për paratë. Punuam. Në lidhje me boksierin, dje në “Dôme”, pash atë të Zuorro-s e të Armand-it, si tuhaf, me mjekërr si varëse e madhe e plotësisht tapë. Kjo na bëri për të qeshur, mua dhe Kos-ën.

Nga ora dy e gjysmë në gjashtë e gjysmë, punova pra përbri Védrine-ës. Ajo lexoi romanin tim dhe iu duk gjithçka e shkëlqyer. M’u bë qejfi. Vërejtjet e saj mbi kapitujt e parë ishin me vend. Gjithmonë më duket se është shumë e zgjuar, por vetëm kaq. Ajo ka zbuluar që mënyra e saj e të bërit shaka vinte prej J. Lévy-së, por ka tek ajo një rëndomtësi më të thellë se kaq – e shumë pavërtetësi.

E mandej kalova nga posta t’i dërgoja Bost-ës pakon e stërmadhe e të merrja letrën tuaj – dhe duke lexuar, hëngra diçka. Është mrekulli se sa shumë punoj këto ditë: edhe nesër pothuajse gjashtë orë. Por po më dhemb koka sonte, tmerrësisht. Do shkoj të takohem nga ora 9-të deri në mesnatë me Sorokine-ën e vogël.

Ja pra gjithçka nga jeta ime, dhe nuk mendoj më gjatë, romani po më ha gjithçka, mezi po pres t’i dal në fund.

Mirupafshim, gëzim i jetës sime, vogëlush flori, çamarrok i shtrenjtë. E kam jetën plotë, por çuditërisht të thatë, me therje të befta dhimbjesh (më shumë prej Bost-ës, se për ju madje, ju më bëni aq të afërt, aq pak të humbur) – mënyra se si ndjej keqardhje për ju, është pikërisht kjo tharje e gjithë qenies sime – ejani shpejt, vesë vogëlane, është vetëm çasti kur lexoj letrat tuaja, më paqton.

Ejani e më shtrëngoni në krahët tuaj të vegjël, e më përqafoni, e më ktheni në një zemër të vërtetë Kastori. I dashuri im!

Kastori juaj i këndshëm



Përktheu Luan Canaj

Marrë nga Mehr Licht